Kalcypotriol w leczeniu łysienia plackowatego – nowe perspektywy terapeutyczne

Czym jest łysienie plackowate i jak je diagnozować?

Badania porównawcze terapii miejscowych w leczeniu łysienia plackowatego – kalcypotriol wykazuje przewagę

Łysienie plackowate (alopecia areata, AA) to autoimmunologiczne schorzenie mediowane przez limfocyty T, charakteryzujące się niebliznowaciejącą utratą włosów na skórze głowy lub całego ciała, bez klinicznych oznak stanu zapalnego. Stanowi ono około 0,7% nowo zdiagnozowanych przypadków dermatologicznych w Indiach i odpowiada za 25% wszystkich przypadków miejscowego wypadania włosów. Dla wielu pacjentów to nie tylko problem medyczny, ale również wyzwanie psychologiczne i społeczne.

Diagnoza AA opiera się głównie na badaniu klinicznym, choć w wątpliwych przypadkach pomocna jest dermoskopia, która uwidacznia charakterystyczne włosy wykrzyknikowe, złamane i zwężające się włosy, żółte i czarne kropki oraz krótkie włosy meszkowe. Aktywność choroby można ocenić wykonując test pociągania włosów – wynik dodatni (sześć lub więcej włosów) wskazuje na aktywną, postępującą fazę schorzenia. Charakterystycznym zjawiskiem jest początkowe oszczędzanie białych włosów, co prowadzi do nagłego zbielenia włosów (canites subita), choć w przewlekłych przypadkach również białe włosy wypadają.

Jak wybrać odpowiednią terapię miejscową?

Najważniejszym krokiem w leczeniu AA jest edukacja pacjentów na temat charakteru, przebiegu, zakresu zajęcia, rokowania choroby oraz dostępnych metod terapeutycznych. Leczenie miejscowe AA jest wskazane w przypadku pojedynczego ogniska utrzymującego się dłużej niż 6 miesięcy lub AA zajmującego mniej niż 15-20% skóry głowy (95-130 cm²). Dostępne metody miejscowe wraz z ich oceną ekspertów według badania Alopecia Areata Consensus of Experts to: kortykosteroidy (63%), inhibitory kalcyneuryny (60%), analogi prostaglandyn (25%), minoksydyl (22%), antralina, analogi witaminy D, inhibitory JAK-STAT (ruksolitynib, tofacytynib), immunoterapia kontaktowa (difencypron, dibutylowy ester kwasu skwarowego, dinitrochlorobenzen) (33%), beksaroten i fotochemioterapia.

Pomimo dostępności wielu opcji terapeutycznych w leczeniu AA, brakuje jednoznacznych wytycznych dotyczących wyboru najskuteczniejszej metody leczenia miejscowego. Badacze z Indii przeprowadzili trójramienne, randomizowane badanie porównujące skuteczność i bezpieczeństwo trzech powszechnie stosowanych preparatów miejscowych: mometazonu 0,1%, kalcypotriolu 0,005% oraz takrolimusu 0,1% w leczeniu ograniczonej postaci AA.

W badaniu wzięło udział 86 pacjentów powyżej 18. roku życia z klinicznie zdiagnozowanym AA, ograniczonym do mniej niż pięciu ognisk o wielkości poniżej 5 cm na skórze głowy lub brody. Pacjenci zostali losowo przydzieleni do trzech grup, w których stosowali przypisany preparat miejscowo raz dziennie przez 8 tygodni. Skuteczność leczenia oceniano za pomocą skali SALT (Severity of Alopecia Tool), testu pociągania włosów oraz kwestionariusza jakości życia DLQI (Dermatology Life Quality Index) na początku badania oraz po 4 i 8 tygodniach terapii.

Z badania wykluczono pacjentów z wczesnym początkiem AA, zmianami paznokciowymi, czasem trwania choroby powyżej 1 roku, rodzinną historią AA, ophiasis, sisaipho, wzorami siateczkowymi, aktywną infekcją w miejscu zmiany, jakąkolwiek współistniejącą chorobą autoimmunologiczną, ciążą, wcześniejszym leczeniem w ciągu miesiąca lub związkiem z zaburzeniami hormonalnymi. Pacjentów poinstruowano, aby nakładali cienką warstwę (około dwie jednostki opuszki palca) przydzielonego leku bezpośrednio na ogniska raz dziennie wieczorem. W trakcie badania nie podawano żadnych leków doustnych.

Czy kalcypotriol może być przełomem w leczeniu AA?

Wyniki badania wykazały, że zarówno mometazon, jak i kalcypotriol były znacząco skuteczne w leczeniu ograniczonej postaci AA. W grupie stosującej mometazon zaobserwowano istotne statystycznie zmniejszenie wyniku SALT w porównaniu z wartościami wyjściowymi (p=0,017 dla porównania wartości wyjściowych z pierwszą wizytą kontrolną, p<0,001 dla porównania wartości wyjściowych z drugą wizytą kontrolną i p<0,001 dla porównania pierwszej z drugą wizytą kontrolną). Odrost włosów odnotowano u 58,6% pacjentów po 4 tygodniach i aż u 96,3% po 8 tygodniach leczenia. DLQI nie wykazał znaczącego spadku podczas pierwszej wizyty kontrolnej, ale podczas drugiej wizyty nastąpiła znacząca poprawa (p<0,001 dla porównania wartości wyjściowych z drugą wizytą kontrolną i p<0,001 dla porównania pierwszej z drugą wizytą kontrolną). “Nasze wyniki potwierdzają skuteczność kortykosteroidów miejscowych, które pozostają jednym z podstawowych środków w leczeniu ograniczonej postaci AA” – piszą autorzy badania.

Jeszcze lepsze rezultaty uzyskano w grupie stosującej kalcypotriol, gdzie również zaobserwowano znaczącą poprawę wyniku SALT już po 4 tygodniach terapii. Średni wynik SALT wykazał istotną statystycznie różnicę od wartości wyjściowych do pierwszej wizyty kontrolnej (p<0,001) i od pierwszej do drugiej wizyty kontrolnej (p<0,001). Niemal wszyscy pacjenci (93,1%) wykazali odrost włosów po pierwszej wizycie kontrolnej, a po 8 tygodniach leczenia odrost odnotowano u 100% badanych. Co więcej, u wszystkich pacjentów w tej grupie test pociągania włosów był ujemny już po 4 tygodniach terapii, co świadczy o szybkim zahamowaniu aktywnego procesu chorobowego. Podobnie DLQI wykazał statystycznie istotną różnicę podczas pierwszej wizyty kontrolnej (p=0,001) i drugiej wizyty kontrolnej (p<0,001) w porównaniu z wartościami wyjściowymi.

Natomiast w grupie stosującej takrolimus nie zaobserwowano istotnych statystycznie zmian w wynikach SALT (p=0,419), liczbie ognisk ani DLQI. Tylko 48% pacjentów wykazało częściowy odrost włosów po 8 tygodniach leczenia. Jak wyjaśniają badacze, słaba skuteczność takrolimusu może wynikać z niewystarczającej penetracji preparatu w formie maści lub z faktu, że pacjenci ze stabilną, utrzymującą się postacią AA mogą słabiej reagować na lek hamujący cytokiny niż pacjenci z aktywną, postępującą formą choroby z nasilonym okołomieszkowym naciekiem limfocytów T.

Szczególnie istotna okazała się analiza działań niepożądanych związanych z poszczególnymi terapiami. W grupie stosującej mometazon zaobserwowano takie działania jak świąd (7,4%), hipopigmentacja (14,8%) i zapalenie mieszków włosowych (7,4%). W grupie takrolimusu odnotowano rumień, świąd i uczucie pieczenia. Natomiast w grupie kalcypotriolu aż 89,7% pacjentów nie zgłosiło żadnych działań niepożądanych, co było wynikiem istotnie lepszym niż w pozostałych grupach (p=0,048).

Porównując między grupami, średni wynik SALT wykazał znaczący spadek we wszystkich trzech grupach, ale przy porównaniu grup mometazonu i kalcypotriolu nie stwierdzono statystycznie istotnej różnicy w średnim wyniku SALT (p=0,63). Średni wynik DLQI wykazał statystycznie istotną poprawę w grupach kalcypotriolu i mometazonu w porównaniu z grupą takrolimusu, przy czym wartości p wynosiły odpowiednio <0,001 i 0,003. Jednak przy porównaniu średniego DLQI między grupami mometazonu i kalcypotriolu wartość p wynosiła 0,177, co nie było istotne statystycznie.

Jakie są konsekwencje badań dla codziennej praktyki klinicznej?

Czy wyniki tego badania mogą zmienić podejście do leczenia miejscowego ograniczonej postaci AA? Autorzy sugerują, że kalcypotriol może być preferowaną opcją terapeutyczną ze względu na podobną skuteczność do kortykosteroidów przy znacznie korzystniejszym profilu bezpieczeństwa. “Kalcypotriol wykazał wczesny i trwały odrost włosów w plackowatym AA i może być uznany za bezpieczną i skuteczną metodę leczenia miejscowego” – podkreślają badacze.

Badanie wykazało również, że AA występuje częściej u osób poniżej 30 roku życia, co może wynikać z predylekcji do ciemnych włosów. Zaobserwowano nieznaczną przewagę mężczyzn (1,3:1), co może być związane z predyspozycją biologiczną, lepszą świadomością zdrowotną i dostępem do usług medycznych oraz występowaniem sytuacji stresowych wśród mężczyzn. Badanie potwierdziło również wcześniejsze doniesienia, że początek AA jest stopniowy i najczęściej dotyczy okolicy skroniowej skóry głowy.

Warto zauważyć, że wcześniejsze badania, takie jak to przeprowadzone przez Çermana i współpracowników, również wykazały wysoką skuteczność kalcypotriolu w leczeniu AA, z całkowitą odpowiedzią u 69,2% pacjentów po 12 tygodniach terapii. Molinelli i współpracownicy w badaniu pilotażowym porównującym kalcypotriol 0,005% z klobetazolem 0,05% nie wykazali istotnych różnic w skuteczności obu preparatów, co sugeruje, że kalcypotriol może być równie skuteczny jak silne kortykosteroidy miejscowe.

Alam i współpracownicy zaobserwowali natomiast, że połączenie kalcypotriolu z mometazonem może działać synergistycznie i być bardziej skuteczne niż monoterapia mometazonem, a dodatkowo kalcypotriol może zmniejszać całkowitą skumulowaną dawkę steroidu potrzebną do uzyskania efektu terapeutycznego.

Badanie ma pewne ograniczenia, takie jak brak grupy kontrolnej, stosowanie preparatów w formie maści (co może powodować problemy z penetracją) oraz brak długoterminowej oceny wyników leczenia, w tym potencjalnych nawrotów. Autorzy podkreślają potrzebę dalszych badań na większych grupach pacjentów, z dłuższym okresem obserwacji, aby potwierdzić uzyskane wyniki. Nie prowadzono obserwacji pacjentów po zakończeniu badania w celu sprawdzenia ewentualnego nawrotu ognisk AA.

Podsumowując, zarówno mometazon, jak i kalcypotriol okazały się skutecznymi opcjami w leczeniu miejscowym ograniczonej, stabilnej postaci AA, przy czym kalcypotriol wykazał korzystniejszy profil bezpieczeństwa. Takrolimus nie przyniósł znaczących korzyści terapeutycznych i nie powinien być stosowany jako leczenie pierwszego wyboru w tej postaci choroby. Wyniki tego badania mogą pomóc dermatologom w podejmowaniu decyzji dotyczących wyboru optymalnej terapii miejscowej dla pacjentów z ograniczoną postacią AA, z uwzględnieniem zarówno skuteczności, jak i bezpieczeństwa leczenia.

Podsumowanie

Przedstawione badanie porównawcze trzech preparatów miejscowych w leczeniu łysienia plackowatego (AA) – mometazonu 0,1%, kalcypotriolu 0,005% i takrolimusu 0,1% – wykazało znaczącą przewagę dwóch pierwszych substancji. Kalcypotriol okazał się szczególnie skuteczny, prowadząc do odrostu włosów u wszystkich pacjentów po 8 tygodniach terapii, przy jednoczesnym wykazaniu najlepszego profilu bezpieczeństwa – aż 89,7% pacjentów nie doświadczyło żadnych działań niepożądanych. Mometazon również wykazał wysoką skuteczność (96,3% pacjentów z odrostem po 8 tygodniach), jednak wiązał się z większą liczbą działań niepożądanych. Takrolimus okazał się najmniej skuteczny, z odrostem włosów tylko u 48% pacjentów. Badanie sugeruje, że kalcypotriol może być preferowaną opcją terapeutyczną w leczeniu ograniczonej postaci AA, łącząc wysoką skuteczność z bezpieczeństwem stosowania.

Bibliografia

Begum Farheen, Mishra Sasmita, Jena Ajaya K. and Panda Maitreyee. Comparison of Safety and Efficacy of Topical Mometasone 0.1% Ointment, Calcipotriol 0.005% Ointment, and Tacrolimus 0.1% Ointment in Patients with Localized Alopecia Areata: A Triple-Arm Randomized Clinical Study. Indian Dermatology Online Journal 2025, 16(2), 248-257. DOI: https://doi.org/10.4103/idoj.idoj_913_23.